لیزر و کاربردهای دفاعی آن

طی شصت سال عمر لیزر پیشرفتهای شگرفی در دانش و فناوری آن حاصل شده و این
فناوری در حوزههای مختلف کاربردی، بهصووورتی باورنکردنی رسوووخ پیدا کرده اسووت.
بدون تردید بخش قابل مالحظه رسوالت این رشود را انتشوار کتب با سوالیق گوناگون در
این حوزه بر عهده داشوته اسوت. طی این مدت انتشوارات فراوانی در زمینه اصوول و مبانی،
نوآوریها و ابداعات، فناوریها و سو امانهها، کاربردها، دسوتهبندیها و... صوورت گرفته که
هرکدام از دریچهای خاص و با سلیقهای جداگانه تدوین شدهاند.
پیشووینه لیزر در ایران، با تأخیری کمتر از 15 سووال نسووبت به دنیا، به بیش از 45
سوال میرسود. در این مدت عالوه بر تالش متخصوصوان در بومیسوازی دانش و فناوری،
بهکارگیری لیزر در حوزههای گوناگون کاربردی، کتابهایی نیز به زبان فارسوی ترجمه یا
تألیف شووده اسووت؛ اما تعداد و تنوع این کتب در مقایسووه با نیاز کشووور به این دانش و
فناوری کافی نیسوت. گرچه بهدلیل دسوترسوی به منابعی با زبانهای خارجی، بخش اصولی
نیازهای متخصوصوان و دانشوجویان تحصویالت تکمیلی برطرف میشوود، اما افراد و کاربران
غیرمتخصوص در لیزر و دانشوجویان کارشو ناسی که عمدتاً تسلط کافی بر زبانهای خارجی
از یک سوو، و اصوطالحات و مبانی لیزر از سووی دیگر ندارند، در اسوتفاده از منابع خارجی
راحت نخواهند بود، و این نتیجهای جز کاهش انگیزه و تمایل بهسووی این علم و فناوری
در آنها نخواهد داشوت. بهویژه اگر سولیقه تدوین کتاب طوری باشود که صورفاً به مفاهیم
نظری و روابط پیچیده ریاضوی تکیه شوده باشود، در کشوورهایی که دسوترسوی به تجهیزات
و فناوری حتی مشوکلتر از دسوترسوی به منابع باشود، آشونایی با نکات فنی و فناوری دچار
نقص دوچندان خواهد بود.
کتاب حاضور، که حاصول فعالیتهای آموزشوی- پژوهشی 30 ساله ما در زمینه لیزر و
کاربردهای دفاعی آن اسوت، با سولیقهای متفاوت نسوبت به سوایر منابع فارسوی در این
زمینه، و ذکر نکات فنی، کاربردی و گاه گلوگاهی، تألیف شوده اسوت. از نظر مؤلف ان شواید
اگر در عنوان »قابلیتها« جایگزین »کاربردها« میشود، بهتر بود. نخسوت اینکه گسوتره
کاربردهای دفاعی هم بسویار وسویع و هم روزافزون اسوت و کسوی نمیتواند همه موارد
فعلی و آتی آنها را برشوماری کند. دوم اینکه فناوریها و تسولیحات دفاعی )بهخصووص
انواع نوین و راهبردی مواننود تسووولیحوات لیزری( از طبقوهبنودی بواالیی برای کشوووورهوا و
ارتشهوا برخوردارنود و دسوووترسوووی بوه اطالعوات فنی و جزئیوات آنهوا امکوانپوذیر نیسوووت
)همچنان که بخش عمده فعالیتهای مؤلفان صوورف طرحهایی شووده که امکان گزارش
دسوتاوردهای آن وجود ندارد و ارجاعدهی به آنها در منابع مجاز نیسوت(؛ اما چون عنوان
»لیزر و کاربردهای دفاعی آن« برای این کتاب جاافتادهتر اسوت، از آن اسوتفاده شود. این
کتاب عالوه بر ارائه مطالب مکمل در مقایسوه با سوایر کتب، حاوی برخی نکات فنی اسوت
که قطعاً برای افرادی که در حوزه تسولیحات و تحقیقات دفاعی کار کردهاند آشوناسوت و
افراد مبتودی در اداموه کوار خود بوا آنهوا مواجوه خواهنود شووو د. ازاینرو این نکوات برای آنهو ا
بسیار آموزنده و مفید خواهد بود.
با توجه به جامعه مخاطبان، در تنظیم مطالب این کتاب سوعی شوده اسوت تنها آن
بخش از مباحث تخصوصوی مورد اسوتفاده قرار گیرد که برای کاربردهای دفاعی یادشوده در
سایر بخشها الزم است. عالوه بر این از ذکر جزئیات و مبانی تخصصی و نظری غیرضرور
پرهیز شوده اسوت. مطالب ارائهشوده در فصولهای این کتاب طوری تنظیم شودهاند که از
پیوسوتگی و ارتباط منطقی برخوردارند و خواننده در کسوب دانش اولیه بینیاز از مراجعه
به منابع دیگر اسووت. در عین حال مراجعی مفید برای اسووتفاده خوانندگان عالقهمند به
مطالعه عمیقتر و با جزئیات بیشتر معرفی شدهاند.
در فصول اول ویژگیها، اصوول، مبانی و سواختار کلی لیزر توضویح داده شوده اسوت و
خواننده با مطالعه آن دانش کلی از انواع لیزر و ویژگیهای کاربردی آن بهدسوت میآورد.
فصوول دوم به روشهای مختلف تغییر، تنظیم و بهینهسووازی و متناسووبسووازی انواع
ویژگیهوای بواریکوه خروجی لیزر برای اسوووتفواده در کواربردهوای مود نظر اختصووواص یوافتوه
اسوت. چگونگی تأثیرگذاری و برهمکنش باریکه لیزر بر ماده و دسوتهبندی برهمکنشها،
که مبنای اصولی انتخاب هر لیزری برای کاربردی خاص اسوت، در فصول سووم مورد بحث
قرار گرفته اسوت. فصول چهارم کاربردهای لیزر در شوناسوایی اهداف و مواد )با تمرکز بر
موارد نظامی( را تشووریح میکند. اسووتفاده از باریکه لیزر برای انتقال اطالعات در فصوول
پنجم مورد بررسوی قرار گرفته اسوت. چگونگی اسوتفاده از لیزر در تسولیحات و سوامانههای
نظامی بهعنوان ابزاری برای افزایش دقت و سورعت در فصول شوشوم توضویح داده شوده
1 اسوت. بررسی سالحهای انرژی هدایتشده
لیزری با عنوان لیزرهای سالح در فصل هفت
انجام شوده اسوت. امکان دفاع در برابر تسولیحات لیزری بهطور اجمالی در فصول هشوتم
مورد توجه قرار گرفته اسووت. در فصوول نهم جو بهعنوان محیط انتشووار باریکه لیزر در
کاربردهای دفاعی معرفی شوده و محدودیتهایی که برای انتشوار ایجاد میکند در همین
فصول بررسوی شودهاند. راههای جبران محدودیتهای جوی در فصول دهم بیان شودهاند. در
نهوایو ت روشهوای افزایش توان و انرژی لیزرهوا، کوه در بیشوووتر کواربردهوای دفواعی حوائز
اهمیت اسووت، در فصوول یازدهم مورد بحث قرار گرفته اسووت. اهمیت جهانی کاربردهای
دفاعی لیزر و بازار و حجم سورمایهگذاری و نرخ رشود بازار آن در فصول دوازدهم ارائه شوده
اسوت. اطالع از ایمنی کار با لیزر برای هر کاربری الزم اسوت. برای آشونایی اولیه کاربران
دفاعی هم نکات ضروری در این زمینه در پیوست 1 ارائه شده است.
بر خود الزم میدانیم عالوه بر خوانواده خود کوه برای توألیف این کتواب عمودتواً از
اوقاتی اسوتفاده کردیم که باید به آنان اختصواص مییافت، از کسوانی که در فرایند تألیف،
ارزیابی و نقد و انتشوووار این اثر مسووواعدت داشوووتهاند، قدردانی نماییم. در درجه اول از
اسووو تو ادانی کوه این علم را بوه موا آموختوهانود، تقودیر میکنیم و بوه آنوان درود میفرسوووتیم،
گرچوه جهوت اختصوووار از ذکر نوام یکوایوک آنوان معوذوریم. از داوران محترم آقوایوان دکتر
منصوور عسوکری و دکتر محمود مالباشوی که با بررسوی دقیق و ذکر ایرادات به ارتقای
کیفیت اثر کمک نمودند؛ از کارکنان بخشهای مختلف دانشووگاه جامع امام حسوو ین)ع(:
مسووئولین محترم دانشووکده علوم پایه که با تشووویق ما و تسووریع فرایند تصووویب مجوز
انتشووار، صوومیمانه تالش کردند؛ از مرکز علم و فناوری لیزر و اپتیک که همکاری الزم را
در هماهنگی چاپ این کتاب داشوتند؛ از شوورای نشور معاونت پژوهش دانشوگاه، بهویژه
1. Directed Energy
ریاسوت محترم آن جناب مهندس محمد لطفی که با وسوعت نظر و توجه خاص به دانش
و فناوری لیزر، انتشوار این کتاب را بر عهده گرفتند و سورانجام از کارکنان محترم مؤسوسوه
انتشوارات دانشوگاه بهخصووص سورکار خانم ناهید آقامیرزایی که صوفحهآرایی آن تالش وافر
کردند، تشکر میکنیم.
با آنکه سوعی کردیم تألیف کتاب با معادلسوازی اصوطالحات جاافتاده با متنی شویوا و
بهصووورت روان انجام گیرد و کمترین نقص و ایراد را داشووته باشوود، ممکن اسووت هنوز
کواسوووتیهوایی بوه نظر خواننودگوان محترم برسووود کوه انعکواس آنهوا بوه مؤلفوان، و اعموال
اصووالحات در ویرایشهای آتی به ارتقای کتاب کمک خواهد کرد. ضوومن اسووتقبال از
نظرات خواننودگوان محترم کتواب، تقواضووووا میشوووود از طریق پسووووت الکترونیکی
ir.ac.ihu@jkhalil با مؤلفان در تماس باشید.
جواد خلیلزاده - ناصر سیاهوشی